projecten

Reconstructie winkelpui na vondst van 120 jaar oude kolommen. 

Na 80 jaar herontdekt

Op de hoek van de Hinthamerstraat en de Gasthuisstraat pronkt een gereconstrueerde winkelpui met drie gedecoreerde gietijzeren kolommen. Fotografie: iTook

Aan de Hinthamerstraat in ’s-Hertogenbosch leidde een bijzondere vondst tot de reconstructie van een winkelgevel. Drie gietijzeren kolommen, ruim tachtig jaar geleden ingemetseld en vergeten, werden opnieuw zichtbaar. Deze ontdekking vormde het begin van een proces waarin historisch besef en hedendaags ontwerp hand in hand gingen.

 

Opdrachtgever: Penta Capital BV (eigenaar)

Status: Rijksmonument / Beschermd Stadsgezicht

Bouwhistorie / object: Middeleeuwse stadswoning (hoek) met negentiende-eeuwse stucplafonds en gedecoreerde gietijzeren kolommen.

Laat-negentiende eeuwse gietijzeren kolom met decoratie van acanthusblad. Fotografie: iTook
Op de hoek van de Hinthamerstraat en de Gasthuisstraat pronkt een gereconstrueerde winkelpui met drie gedecoreerde gietijzeren kolommen. Fotografie: iTook

Wanneer raakte je betrokken bij dit project?

Tijdens de voorbereiding van de renovatie kwam er in archiefmateriaal een aanwijzing naar voren: mogelijk bevonden zich drie gietijzeren kolommen in het metselwerk van de bestaande winkelpui. Die vondst werd bevestigd bij inspectie op locatie. De rijk gedecoreerde kolommen bleken inderdaad nog aanwezig én in verrassend goede staat. Ik werd gevraagd om een nieuw ontwerp te maken voor de winkelpui, waarbij deze historische elementen weer een prominente plek zouden krijgen in het straatbeeld.

Wat maakt zo’n vondst bijzonder?

Je stuit ineens op een stukje stadsgeschiedenis dat verstopt zat achter baksteen, wat door iedereen allang vergeten is. Je vraagt je direct af waarom deze prachtige kolommen decennia geleden aan het zicht zijn onttrokken en natuurlijk wil je ze opnieuw blootleggen en laten zien. Tegelijk roept het vragen op: in welke staat is het gietijzer écht, en wat betekent dit voor de constructie van het hoekpand?

Het gietijzer leek behoorlijk aangetast toen we het aantroffen. Nauwkeurig onderzoek heeft uitgewezen dat de roestvorming slechts oppervlakkig was. De roest vorming is doormiddel van stralen verwijderd.
In verhouding met de gevel lijken de gietijzeren kolommen uiterst slank, ondanks de diameter van 22-28cm. Fotografie: iTook

Hoe zijn jullie verder te werk gegaan?

We zijn gestart met het onderstempelen van de gevel, zodat we de kolommen voorzichtig konden vrijleggen. Vervolgens is in samenwerking met een constructeur en in goed overleg met de afdeling erfgoed van de gemeente ’s-Hertogenbosch een stapsgewijs onderzoekstraject opgezet. We hebben zowel de constructieve als de materiaalkundige staat van de kolommen onderzocht. Die zorgvuldigheid was essentieel om verantwoord verder te kunnen ontwerpen en bouwen.

Uitvoering van metallurgisch onderzoek naar scheurvorming en samenstelling van het gietijzer.

giet·ij·zer

(het; o)

1

ruw ijzer zoals het gegoten is

 

Bron: Van Dale

2

hard, bros en niet smeedbaar ijzer, verkregen door ruwijzer in een koepeloven te smelten. Sinds begin vijftiende eeuw ontdekte men de praktische toepasbaarheid van het gietbare gesmolten ijzer. Aanvankelijk maakte men er kanonnen, kogels e.d. van en iets later ook haardplaten. Het gietijzer kreeg vooral in de negentiende eeuw ruimte toepassing voor talrijke onderdelen in de bouw, zoals ankerrozetten, goten, kaponderdelen en kolommen.

 

Bron: Haslinghuis – Janse

De uitvoering begon dus al terwijl de uitkomst nog onzeker was?

Klopt, en dat maakt het spannend. Door de onbekende staat van de kolommen konden we het project niet volledig vooraf plannen. Toch was snel handelen nodig om verdere schade te voorkomen. Parallel aan het technisch onderzoek ben ik gestart met het ontwerpen van een gevel die de kolommen niet alleen zichtbaar maakt, maar ze ook opnieuw een passende betekenis geeft in het rijksbeschermde stadsgezicht van ‘s-Hertogenbosch.

Hoe start je met ontwerpen met zo’n historische vondst?

Zodra de kolommen en een onderliggende stalen puibalk waren blootgelegd, zijn we ze gaan documenteren en analyseren. Op basis van de afleesbare informatie op oude foto’s en bouwvergunningen besloten we de gevel in ere te herstellen naar de oudste bekende situatie. Daarbij hebben we originele kozijnprofileringen en bouwtechnieken gereconstrueerd en geïnterpreteerd.

Fotomateriaal uit 1937 van een winkelpui die overeenkomt met blauwdrukken uit de jaren ’20. Waarschijnlijk niet de oorspronkelijke winkelpui met gietijzeren kolommen, wel de oudste die we kennen.
Bron: Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch

Is het eindresultaat een exacte kopie van de oude gevel?

Nee, een letterlijke reconstructie zou niet werkbaar zijn voor de huidige gebruiker. We hebben gekozen voor een ontwerp dat de oorspronkelijke uitstraling benadert, maar aangepast is aan moderne eisen. Denk aan hoogrendementsglas en een automatische schuifdeur. Deze schuifdeur is wel subtiel weggewerkt achter traditionele entreedeuren. Overdag staan die open voor een uitnodigend gebaar, ’s avonds sluiten ze het pand stijlvol af.

Je rol ging dus verder dan enkel restauratie?

Zeker. Het was een zoektocht naar balans: hoe breng je een verdwenen gevel terug op een manier die recht doet aan het verleden, maar ook werkt voor nu en in de toekomst? Door historisch onderzoek te combineren met eigentijdse oplossingen konden we die balans vinden.

Winkelpui in diepgroene kleur na reconstructie. Fotografie: iTook
Detail van de gevel waar de puibalk volledig is vrijgelegd en is voorzien van een nieuwe met lood gedekte waterlijst. Fotografie: Itook

Is er meer ontdekt naast de kolommen?

Ja, tijdens het werk kwamen we een stalen puibalk tegen, volledig intact en weggewerkt in beton. Op het oppervlak waren nog sporen van historische decoratie zichtbaar. We hebben die decoratie kunnen reconstrueren, wat een extra laag gaf aan het ontwerp.

Wat betekent dit project voor jou?

Het is een voorbeeld van hoe erfgoed en ontwerp elkaar kunnen versterken. Door aandachtig te kijken, technisch goed te onderbouwen en oog te houden voor het gebruik van vandaag, hebben we een gevel teruggebracht die weer gezien mag worden. Het is een project waarin historie niet alleen bewaard, maar echt beleefd kan worden.

Hoekdetail van de herontdekte puibalk met de nieuw gerealiseerde ankerdecoratie op basis van aangetroffen roestsporen. Fotografie: iTook

Dit project is een samenwerking tussen:

architectenbureau Huib Koman

Penta Capital BV
adviesburo CK2 
afd. erfgoed gemeente ‘s-Hertogenbosch
Applus+ RTD
de Houtstraler